Huh, denk je misschien? Maar ik doe toch juist yoga om me minder gestresst te voelen! Wat moet dat nou weer??
In dit stuk wil ik je laten zien dat stress niet alleen negatief is, integendeel, het is nuttig om je lichaam krachtig en weerbaar te maken en te houden. Ik ga het hierbij vooral hebben over lichamelijke stress, terwijl het vaak de mentale stress is, waar wij veel last van hebben. Omdat het lichaam echter geen onderscheid maakt tussen verschillende soorten stress, zal wat je doet met je lichaam, ook weer invloed hebben op je mentale gesteldheid.
“Stress” heeft vaak een negatieve connotatie: als je gestresst bent, voelt dat niet fijn! (Voor je omgeving vaak ook niet…) En een teveel aan stress kan je ziek maken.
Als je kijkt naar het Engels ‘to stress’, dan betekent dat ‘benadrukken’. Als je stress voor jezelf vertaalt als ‘prikkel’ of ‘stimuli’, dan krijgt het een heel ander karakter.
Te veel stress of stress op de foute plek leidt tot blessures. Maar te weinig is ook schadelijk. Je lichaam heeft stress nodig om gezond te blijven. De juiste dosering is hierbij belangrijk.
Stress voor je lichaam
Zonder enige vorm van prikkel (= stress) degenereert ons lichaam: als je je been in een gips hebt, gaan je spieren hard achteruit door de gedwongen inactiviteit en moet je later veel tijd investeren om je spierkracht te herstellen, terwijl het ‘probleem’ een botbreuk was, geen spierprobleem.
Ook onze botten hebben stress (in de vorm van druk) nodig om sterk te worden: daarom is het belangrijk dat jonge kinderen veel bewegen.
En onze botten hebben stress nodig om sterk te blíjven. Daarom is voor oudere mensen trap af lopen minstens zo belangrijk als trap op lopen: het is minder versterkend voor de spieren, maar geeft extra druk op de botten en helpt daarmee tegen osteoporose. Wat er gebeurt als die stress helemaal wegvalt, zie je bij ruimtevaarders. Een astronaut die een tijd in de ruimte verblijft, waar zijn lichaam geen druk door de zwaartekracht meer kan ervaren, wordt daarna opgevangen in een speciaal pak, zo broos zijn zijn botten geworden.
Niet alleen je spieren en botten hebben een gezonde mate van stress nodig, ook bvb je immuunsysteem wordt sterker door regelmatige en goed gedoseerde porties stress.
Maar eerst een stap terug. Wat is stress überhaupt?
Wat is stress?
Stress is de reactie van je lichaam op een stressor. Een stressor kan fysiek zijn (zoals gewichten waarmee je traint bvb), maar ook psychologisch (denk aan een stressvol gebeurtenis, een ruzie, een ongeluk…).
Stress is een systeem in het lichaam dat bedoeld is om wederom bepaalde andere systemen in het lichaam te mobiliseren om je daarmee de grootste kans op overleven te geven.
Je stresssysteem activeert sommige lichaamsfuncties en vertraagt andere. Het maakt je lichaam klaar om te bewegen (dat kan ook verbaal zijn: iets zeggen): o.a. bloed gaat naar de benen, je hart klopt sneller, de ademhaling versnelt, …tegelijkertijd worden andere systemen vertraagd, zoals bvb de spijsvertering. Dat is op dit moment niet zo nodig en heeft dus geen prioriteit, dat komt later wel weer, als de stresssituatie over is.
Het systeem voor actie noemen wij het sympathische zenuwstelsel (heeft niks met sympathie te maken). Het sympathische zenuwstelsel werkt als een gaspedaal in de auto: het schakelt de “vecht-of-vlucht” reactie aan, waardoor het lichaam de energie krijgt om met de bedreiging om te kunnen gaan.
Daartegenover staat het parasympathische zenuwstelsel dat belangrijk is voor ontspanning. Als het parasympathische zenuwstelsel actief is, zijn ademhaling en hartslag juist trager, speeksel- een maagzuurproductie en de dunne darm peristaltiek actief. Het lichaam is dan in een toestand van ‘rest en digest’.
Wat belangrijk is om te weten: de stressreactie is niet specifiek voor verschillende stressoren. Dat wil zeggen voor je lichaam geldt:
stress= stress.
Het systeem reageert op dezelfde manier op iets wat jij als stressvol ervaart, of het nu gaat om een deadline, een overvolle mailbox, een ruzie, een verkeersongeluk, een tijger op de weg.
Langdurende, chronische stress, zowel lichamelijk als ook mentaal is ongezond voor je lichaam. Sporten of ballet dansen op zeer hoog niveau kan prachtige prestaties opleveren, voor je lichaam is het uiteindelijk niet goed.
En chronische mentale stress maakt ons ziek.
Kortdurende stress daarentegen is juist gezond en nuttig voor ons welzijn.
Acute stress is goed voor je immuunsysteem
Een bacteriële infectie maakt ook een stressreactie in het lichaam los: hiermee is het lichaam beter in staat om de infectie te bestrijden. Je immuunsysteem kan leren en heeft prikkels nodig om te leren en zijn werk zo goed mogelijk te kunnen doen. Zo heeft bvb te weinig ‘vuil’ in je leven een vergelijkbaar verzwakkend effect op je immuunsysteem als het ontbreken van de zwaartekracht op je botten: kinderen die op een boerderij zijn opgegroeid (dus in relatief ‘onhygienische’ omstandigheden) blijken later een krachtiger immuunsysteem en bvb minder kans op asthma te hebben.
Kortdurende stress kan ook bestaan uit een activerende ademhalingsoefening (denk bvb aan de Wim Hof methode, vanuit de yoga traditie valt te denken aan de bhastrika ademhaling en waarschijnlijk ook kapalabhati): de snelle beweging van het diafragma maakt dat meer adrenaline in het bloed vrijgelaten wordt. Ook bvb een koude douche is een kortdurende vorm van stress voor je lichaam.
Door je lichaam gedurende de dag/ de week aan momenten van stress bloot te stellen, train je je lichaam en maak je hem beter in staat om met (verschillende vormen van) stress om te gaan.
Belangrijk hierbij: de stress moet ook eindig zijn, na sympathische zenuwstelsel moet ook weer het parasympathische systeem geactiveerd worden.
We mogen onszelf best prikkelen en uitdagen, belasting maakt ons sterker. Belangrijk is dat we daarna ook altijd voldoende tijd en ruimte nemen om te herstellen. Zo blijft je lichaam veerkrachtig en in balans.
En dit is vaak waar het aan schort als wij ons ‘gestresst’ voelen. Je blijft maar ‘aan’ staan, blijft piekeren, alert, je kunt minder goed of niet meer slapen.
Die mentale stress houdt vaak niet op, het is anders dan de tijger, die verschijnt en ook weer verdwijnt (en als ik dan niet snel genoeg kon vechten of vluchten, hoef ik me ook nergens meer zorgen over te maken..) – de e-mails blijven maar komen….
Ik geloof dat we ons lichaam in deze maatschappij veel en vaak blootstellen aan mentale stress (deadlines, 24 uur bereikbaarheid, een overvloed aan app berichtjes om op te reageren, kiezen tussen een heerlijke vakantie in de zon en het voornemen niet meer te vliegen, zorgen om het milieu, politiek….) en het lichaam minder vaak een fysieke prikkel geven, om even zijn denkbeeldige tanden erin te zetten.
Zelf geloof ik, dat het goed is om dat wél te doen, in welke vorm dan ook of het liefst: gevarieerd. Door bvb koud te douchen, naar de sauna te gaan, met gewichten te trainen, hard te lopen….en daarnaast jezelf voldoende ruimte geven om te ontspannen, door bvb zachte yoga te doen, kalmerende ademhalingsoefeningen, wandelen.
Ook sociale contacten zijn een (bewezen) middel om stress te moduleren/ je systeem beter met stress om te laten gaan.
Kijk ook goed ernaar hoe je leven er op dit moment uitziet en wat je nú nodig hebt. Uiteindelijk heb je allebei nodig: inspanning en ontspanning, maar het kan, dat je op dit moment eerst meer op het ene of op het andere moet richten.
Een zijweggetje
Dit gezegd hebbende wil ik stress en je gestresst voelen ook nog vanuit een andere bril bekijken.
Het voorafgaande gaat deels erover hoe ons lichaam werkt, in die zin is het universeel, tegelijkertijd is het een individuele benadering: kijken naar jezelf, en hoe jíj met stress omgaat. De toon in de podcast van Dr Huberman, die de basis is voor het voorafgaand gedeelte (zie beneden voor meer info), gaat vaak om ‘optimalisatie’.
Dat is leuk en nuttig. En tegelijk is het ook belangrijk dat we ons realiseren dat niet alles in onze handen ligt. Dat we ook deel uitmaken van een maatschappij met bepaalde normen en waarden, verwachtingen en eisen.
Daar kun je tegenin gaan. Maar de ruimte kan hierin ook beperkt zijn.
Net zoals het goed is om zelf verantwoordelijkheid voor je leven te nemen, is het ook goed, om niet alle verantwoordelijkheid op je eigen schouders te laden. Het lijkt tegenstrijdig, maar volgens mij is het beide waar (wellicht net zoals je licht als golven of deeltjes kunt beschouwen…)
Als we alleen maar focussen op wat wij zelf kunnen doen, proberen onszelf te optimaliseren om beter te kunnen functioneren in deze maatschappij, dan schiet dat wellicht zijn doel voorbij.
Bvb: yoga lessen volgen om beter met de werkdruk om te kunnen gaan kan nuttig zijn. Maar het kan ook dat je daarmee eigenlijk een schadelijk systeem onderhoudt. Het zou kunnen dat de juiste stap zou zijn: leren nee zeggen, grenzen aangeven, minder meewerkend zijn, minder je best doen.
Niet jezelf passender maken voor het werk, maar het werk passend maken voor jou. Of misschien zelfs: niet je werk passender maken, gewoon zien dat werk af en toe heel stom en vervelend kan zijn en niet altijd bij hoeft te dragen aan zelfrealisatie…
Pleidooi voor zelfverwoesting
Een verfrissend tegengeluid in tijden van zelfoptimalisatie is Marjan Donner met haar zelfverwoestingsboek. Heerlijke titel al, toch?
Zij schrijft: “Toegegeven, waarschijnlijk is er nooit een duidelijkere formule geweest om geen loser te zijn dan nu. Er zijn duizenden artikelen, boeken, cursussen en TedTalks die je vertellen hoe je succesvol kunt zijn. Doe zoals de winnaars van deze wereld, is meestal de strekking, en ook jij kunt het maken. Een greep: verlaat je comfort zone, zeg nee, loop rechtop en ruim je kamer op, maak schema’s, breng een routine aan, leer kalligraferen, begrijp dat falen slechts een les is om het de volgende keer beter te doen. Houd lichaam en geest gezond. Eet superfoods, drink groene smoothies, sport, en vooral, dat vooral: doe aan yoga en mindfullness.
We zijn weer terug in het Victoriaanse tijdperk, schreef het Amerikaanse tijdschrift Jacobin onlangs. Want net als toen staat zelfdisciplinering centraal. We dienen aan onszelf te werken – geen gehang op de bank, gelukkig zijn! In plaats van korsetten zijn het nu yoga-leggings die onze lichamen insnoeren en To Do lijstjes die onze tijd afgrenzen, maar het doel is hetzelfde – alles draait om zelf-optimalisatie. Of Bildung zoals het destijds heette.
En net als toen is dit vooral een middel voor de hogere middenklasse om hun sociale positie te verstevigen, aldus Jacobin. Mij bekruipt steeds vaker het gevoel dat al die Bildung, en dan vooral yoga en mindfullness, in feite het geestelijke equivalent is van Ritalin, of Soma uit de roman Brave New World (‘1 cc en je doet weer vrolijk mee!’) – een vorm van verdoving. Een middel om mensen rustig te houden. Om ervoor te zorgen dat ze al hun woede en angst op een lelieblad aan zich voorbij laten trekken. Opdat ze leren verdragen wat eigenlijk ondraaglijk is. En vergeten hoe onbegrijpelijk de wereld werkelijk is. Door alle nadruk op zelf-optimalisatie, of Bildung, zijn we gaan denken dat er iets mis is met onszelf als we het niet redden. En dat wij dus ook degenen zijn die moeten veranderen. Een burn-out wijst op een gebrek aan persoonlijke grenzen, niet op een te hoge werkdruk, bestaansonzekerheid en/of zogenaamde bullshitjobs. Procrastinatie is een gebrek aan wilskracht, geen gevolg van technologie die er expliciet op gericht is ons af te leiden en verslaafd te maken. Het ligt aan kinderen hun hersenen dat ze niet stil kunnen zitten in veel te grote klassen waar ze eindeloos worden getest. Jongeren zijn teveel gericht op uiterlijke Instagram-schijn, vandaar dat depressies in deze leeftijdsgroep zo spectaculair zijn gestegen. Alsof het normaal is dat alles altijd beter en mooier moet zijn en niets ooit goed genoeg is.(…)”
Ja.- Nu is het uiteraard niet zo dat ik jullie bij dezen allemaal de yoga studio uit wil jagen, integendeel.
Wat ik graag wil: een zo gezond en gelukkig mogelijk leven leven – niet perfect, maar toch zo goed mogelijk.
Jou wat kennis geven over wat stress is, je wellicht wat verfrissende/ andere manier geven om naar stress te kijken: als iets wat ook nuttig en gezond, zelfs nodig is voor je lichaam.
Je eraan herinneren dat balans het toverwoord is: stress is alleen gezond als er ook tijd ruimte voor herstel is. Beide aspecten zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden als wij gezond willen zijn.
En ook in het verbeteren van je gezondheid is het weer een kwestie van balans:
het leven is ook rommelig, onvoorspelbaar. Perfectie is niet haalbaar, is niet het doel.
Dus koester ook de rommeligheid en imperfectie en het mysterie dat het leven uiteindelijk is.
Bronnen/ verder lezen/luisteren:
Hubermanlab : Master Stress – Tools for Managing Stress and Anxiety
https://hubermanlab.com/tools-for-managing-stress-and-anxiety/
(Kijk eventueel ook bij ‘Heat and Sauna for Health’ en ‘Ice bath and Cold Benefits’.)
Zelfverwoestingboek van Marian Donner
of http://www.mariandonner.nl/ode-aan-de-loser/
Lezen: Bernie Clark:Your Body Your Yoga